Sony KD-65AF9 | TEST | Bravia Master Series OLED Ultra HD z HDR

Słowem wstępu – Bravia Master Series

Podczas tegorocznych targów IFA 2018 firma Sony zaprezentowała dwa flagowe modele wyświetlaczy, które tworzą prestiżową serię o nazwie Bravia Master. Wyświetlacze to kolejno ZF9, czyli telewizor LCD wykonany w technologii direct LED, oraz OLED AF9, którego weźmiemy dzisiaj pod lupę. Najwyższa linia telewizorów nawiązuje swoją nazwą do studyjnej jakości obrazu. Sony jest przecież firmą produkującą wyświetlacze studyjne, w tym referencyjny model do post-produkcji treści Ultra HD z HDR, jakim jest BVM-X300. Ekrany takie jak AF9, czy ZF9 mają za cel odtwarzać treść w sposób jak najbardziej zbliżony do sprzętu studyjnego ponieważ, jak twierdzi producent, wtedy można uzyskać największą przyjemność z seansu. Trudno się z tym nie zgodzić!

Sony AF9 dostępny jest w rozmiarze 65″ i 55″ i już w dniu premiery wykorzystuje system operacyjny Android 8.0 Oreo. Posiada też zaktualizowaną platformę sprzętową i procesor X1 Ultimate. Do testów wzięliśmy większy model.

Wygląd

Design telewizora Sony AF9 jest bardzo zbliżony do modelu A1. Oznacza to, że telewizor stoi bezpośrednio na swoim ekranie, który jest odchylony do tyłu o kilka stopni. Po kilku minutach oglądania raczej przestajemy zwracać na to uwagę.

Z tyłu TV wsparty jest na solidnej nodze, w której zamontowane zostały wszystkie układy elektroniczne. Większość złączy została skierowana do dołu, co utrudnia podłączanie urządzeń jeśli dosuniemy telewizor blisko ściany. Jedno HDMI wychodzi w lewą stronę.

Przy projektowaniu telewizora zwrócono uwagę na jakość materiałów i niuanse takie jak np. małe logo umieszczone na bardzo smukłej ramce. Dbałość o takie detale bez wątpienia dodaje prestiżu. Całość wykonania bardzo wyróżnia się na rynku a telewizor na pewno będzie ozdobą niejednego nowoczesnego salonu!

Akcesoria

Pilot to znana i sprawdzona konstrukcja, z wbudowanym mikrofonem do wydawania komend głosowych. Trzeba przyznać, że sprawdza się on bardzo dobrze. Platforma Google oferuje przecież zaawansowane funkcje rozpoznawania mowy, więc mikrofon nie jest tu wyłącznie gadżetem. Bardzo wygodne są też klawisze przenoszące bezpośrednio do serwisu Netflix oraz Google Play. Cały pilot pokryty jest zaś gumą. Daje to bardzo pewny uchwyt w dłoni, oraz jak mniemam, odporność na zalania, ale nadal mam wątpliwości, czy jest tak eleganckie jak sam telewizor.

Za co lubimy telewizory OLED?

Zalety wyświetlaczy organicznych wynikają przede wszystkim z faktu jak generowany jest obraz. Każdy subpiksel jest niezależnie sterowaną diodą, czyli bezpośrednim źródłem światła. Oznacza to zdolność do uzyskania prawdziwej czerni (zerowej emisji światła), czyli czegoś, co w każdym z widzów budzi podziw. Kontrast jest bowiem najważniejszym kryterium jakości. Gdy czerń jest dobra, to mówimy ogólnie, że obraz jest dobry. Drugą zaletą są znacznie lepsze kąty widzenia, przy których nie spada nasycenie, ani nie zaburza się tonalność obrazu tak jak w telewizorach LCD. Więcej o zaletach (i wadach) technologii przeczytamy w temacie: Czym jest OLED i dlaczego tak bardzo go lubimy?

Powidoki i wypalenia – okiem praktyka

Najczęściej poruszanym temat, o który w nieskończoność pytają użytkownicy, jest kwestia wypaleń. Tak, faktem jest, że matryca OLED ma niższą odporność na to zjawisko niż LCD, ale na przestrzeni lat na tyle jednak rozwinięto systemy kompensacji, że osobiście marginalizowałbym ten problem. Jeśli rozważamy użytkowanie telewizora przez zwyczajnego widza, który ogląda filmy, seriale, telewizję i gra po kilka godzin w weekendy to nie przejmowałbym się tym wcale.

Co roku moja firma (SkalibrujTV.pl) kalibruje kilkaset telewizorów OLED różnych producentów i powidoki, w postaci wypalonych pasów, interfejsów gry, czy pasów z TVN24 to pojedyncze przypadki. Nie powiem zatem, że temat wypaleń nie istnieje, ale bez dwóch zdań na forach jest zbyt mocno spotęgowany i daje złudzenie, że jest to jakaś plaga i duże zagrożenie. W rzeczywistości są dziesiątki tysięcy ludzi w Polsce, którzy korzystają ze swoich ekranów OLED i nie wiedzą nawet, że taki problem może istnieć. Nie uznaję więc tego za istotne zagadnienie chyba, że jak napisałem, ktoś jest zapalonym graczem i traktuje TV bardziej jako monitor.

Testy syntetyczne

Matryca, zalecane ustawienia

Matryca

Sony AF9 wykorzystuje panel OLED najnowszej generacji, który widzimy pod mikroskopem po prawej stronie. Struktura to WRGB, ale nie wpływa to negatywnie na rozdzielczość ekranu, ponieważ każdy piksel ma swoje cztery subpiksele (biały nie jest liczony osobno).

Żywotność

Osoby, które nadal martwią się o trwałość panelu organicznego powinny zapamiętać następujący komunikat: W sprawie trwałości matryc organicznych, firma LG Displays (czyli dostawca matryc) oświadczyła, że panele po 2016 roku mogą przepracować aż 100 000 godzin. Po tym czasie jasność może spaść o 50%. Myślę, że ta informacja raz na zawsze pogrzebie mit o problemach z trwałością OLED’ów. Mit, który powtarzany jest jak mantra przez niektóre osoby. Deklarowana trwałość jest w rzeczywistości znacznie dłuższa niż większości paneli LCD. Spróbujmy przeliczyć sobie ten czas na lata pracy. W przeciętnym gospodarstwie domowym telewizor pracuje średnio 5-6 godzin dziennie (wiadomo, w weekendy dłużej, są jednak dni w które nie jest włączany wcale). Przy 6 godzinach dziennie mamy aż 16 500 dni, czyli prawie 45 lat pracy, zanim matryca się zużyje, co też nie znaczy, że umrze… Spadnie jedynie jej jasność o 50%.

Zalecane ustawienia

Menu ustawień obrazu przeszło rewitalizację i ograniczono ich ilość. Nie będę wymieniał wszystkich, ponieważ zarówno mnie jak i czytelników powinno interesować wyłącznie jedno ustawienie w którym telewizor najwierniej naśladuje monitor studyjny. Jest nim tryb „Własne”. Wybranie omawianego powyżej trybu jest właściwie wszystkim co użytkownik powinien zrobić by uzyskać najlepszą jakość obrazu dostępną domowymi metodami (tj. bez profesjonalnej kalibracji).

By zaś ustawić odpowiednią jasność dla danych warunków otoczenia można użyć suwaka „Jasność” w tym samym menu. Pracuje on jednak tylko w ograniczonym zakresie. Górny próg jasności dyktowany jest ustawieniem “Luminancja szczytowa”, znajdującym się głębiej w “Ustawienia zaawansowane”. Funkcja ta zdaje się nie robić niczego innego, poza narzucaniem limitu jasności. Jest to trochę dziwne i niezrozumiałe dla mnie rozwiązanie. Czemu by po prostu nie zostawić pojedynczego suwaka do kontroli jasności ekranu?

Obsługa Ultra HD z HDR w Android 8.0 wymaga zmiany konfiguracji portów HDMI. Zrobimy to w zakładce Ustawienia -> Zewnętrzne złącza -> Format Sygnału HDMI. Należy wybrać „Ulepszony format”. Przy tym ustawieniu możemy stracić fonię na niektórych źródłach, dlatego producent pozostawił także opcję kompatybilną. Pełne wsparcie dla Ultra HD dostępne jest na wszystkich złączach.

Obowiązkowe powinno być też wyłączenie overscanu, czyli technologii obcinającej brzegi obrazu. Wystarczy w tym celu zmienić:

• pole wyświetlania – “+1” / “wszystkie piksele” (nazewnictwo zależne od źródła)

Kalibracja, odwzorowanie barw (SD i Full HD)

Wszystkie kalibracje w naszych testach wykonywane są za pomocą oprogramowania Calman firmy Portrait Displays.

Fabrycznie (tryb Własne)

	wynik		wynik
Średnia deltaE barw ze standardowych	1,5	maksymalna	3,3
Średnia deltaE barw ze wzornika	2,2	maksymalna	4,8
Średnia deltaE palety szarości	1,8	maksymalna	3,3

Oddanie barw na naszym AF9 było bardzo dobre już przy zalecanych ustawieniach fabrycznych. Właściwie był to diament wymagający tylko ostatniego szlifu, polegającego na poprawieniu odcienia bieli. Fabryczny był nieco zbyt chłodny, co powodowało lekką bladość odcieni żółci i czerwieni. Oprócz tego ciężko było skierować jakieś istotne uwagi do telewizora. Charakterystyka jasności dawała głęboki, kinowy i kontrastowy obraz, a przejścia tonalne były bardzo płynne. Spróbujemy teraz postawić “kropkę nad i” poprzez profesjonalną kalibrację, która została rozbudowana w tym roku. Przypomnijmy, że do tej pory wyświetlacze Sony dysponowały jedynie 10-puntkowym balansem bieli i nie oferowały jakiejkolwiek kontroli nad paletą barw. Teraz mamy do dyspozycji 20 punktowy balans bieli i 6-osiowy CMS, a zatem dokładnie takie same możliwości jak w telewizorach LG czy Samsung. Ustawienia jednak mogą powodować problemy, więc przestrzegam domorosłych kalibratorów przed ślepym patrzeniem na same wykresy. W telewizorach Sony jest teraz też możliwość współpracy z oprogramowaniem kalibracyjnym Calman, co otwiera możliwości na…

Autokalibracja z oprogramowaniem Calman

Termin autokalibracja nie oznacza bynajmniej, że telewizor sam się skalibruje po kliknięciu pilotem 🙂 Takie coś jest niemożliwe, ponieważ do procesu kalibracji wymagane są przede wszystkim zaawansowane urządzenia pomiarowe, które są bardzo kosztowne (nasze spektrofotometry i kolorymetry to koszt około 60 000zł!). Nie mówiąc też o generatorze sygnału wideo i o fakcie, że nie istnieje póki co metoda kalibracji wyłączająca całkowicie udział człowieka w procesie.

Autokalibracja oznacza komunikację pomiędzy programem (Calmanem), a telewizorem, co eliminuje potrzebę wprowadzania ustawień pilotem. Znacznie usprawnia to sam proces, ale nie zmienia jego fundamentalnych założeń. By komunikacja była możliwa musimy zainstalować aplikację z marketu “Calman for BRAVIA” i połączyć się z telewizorem przez sieć.

Profesjonalna kalibracja Sony AF9

	wynik		wynik
Średnia deltaE barw ze standardowych	0,6	maksymalna	1,5
Średnia deltaE barw ze wzornika	0,7	maksymalna	1,8
Średnia deltaE palety szarości	0,3	maksymalna	0,6

Efekty kalibracji są widzialne, choć nie można powiedzieć, że zmieniają obraz o 180 stopni. Jeśli jednak TV wymagałby bardzo dużych zmian to nie świadczyłoby o nim najlepiej, a przecież mamy do czynienia z serią Bravia Master Series. Efekt jest subtelny i właśnie tego się spodziewałem. Lekkiego ocieplenia obrazu i sprawienia, że żółcie stały się pełniejsze i bardziej nasycone. To pozytywnie odbiło się na odcieniach skóry. Czy są jakieś minusy w kwestii odwzorowania barw? Dla domowego użytkownika raczej nie wyszczególniłbym niczego bardzo istotnego, aczkolwiek oceniając w ścisłych kryteriach (które możemy zastosować obcując z high-endowym wyświetlaczem) należy przyznać, że niektóre kolory są trochę za bardzo nasycone, lub przybierają przekłamane odcienie. W szczególności tyczy się to ciemnych odcieni barw (które są zbyt mocne), oraz kolorów bliskich brzegów gamutu (czyli najbardziej nasyconych próbek barw). Widzimy to na bardziej szczegółowym pomiarze.

Ostatecznie można pochwalić oddanie kolorów, choć przy tak rozbudowanych funkcjach kalibracyjnych, oraz flagowej serii Bravia Master spodziewałbym się referencji barw.

Galeria przekłamań obrazu

Koniecznie przeczytaj też artykuł: „JAK DZIAŁA PORTALOWA GALERIA PRZEKŁAMAŃ”

Wybierz kadr z filmu:

Wybierz ustawienia obrazu w telewizorze:

• Tryb Fabryczny
• Najlepszy tryb fabryczny
• Profesjonalna kalibracja
• Referencja (studio)

Skalowanie SD, obróbka cyfrowa – X1 Ultimate

Sony AF9 wykorzystuje najwyższy i zarazem najnowszy procesor Sony, zwany X1 Ultimate. Układ ten ma za zadanie skalować i obrabiać cyfrowo obraz, który trafia na ekran. Różnice wynikające z jakości skalowania jednak się już zatarły i telewizor każdego cenionego producenta robi to z podobną skutecznością, wyciągając tyle ile się da z obrazu niskiej rozdzielczości.

W tym miejscu będę do znudzenia powtarzał, że w dzisiejszych czasach rezultaty skalowania wyglądają niemal identycznie na wszystkich telewizorach. Twierdzenie to znalazło potwierdzenie w moim eksperymencie, którego wyniki znajdują się pod tym adresem.

Zwracam też uwagę, że skalowanie nie jest procesem podnoszącym jakość obrazu i materiał HD czy nawet SD generalnie wygląda bardzo podobnie czy to na wyświetlaczu Ultra HD, czy na Full HD. Dopiero treść natywna o wysokiej rozdzielczości pozwala odczuć wyraźną różnicę, jednak pod warunkiem, że widz znajduje się w odpowiedniej odległości od ekranu. Można ją wyliczyć z kalkulatora odległości.

Powyższy opis sugeruje, że procesor Sony w zasadzie nie wnosi niczego do jakości obrazu. Z perspektywy “purystów obrazu”, którzy oczekują jak najmniejszej ingerencji w materiał źródłowy mniej więcej tak jest. Układ “X1” daje jednak kilka ciekawych funkcji, ujętych w menu jako “tworzenie realizmu”. Składają się na nie “Rozdzielczość”, “Mastered in 4K”, “Redukcja losowych zakłóceń”, “Cyfrowa redukcja zakłóceń”, oraz “Łagodna Gradacja”. Z mojej perspektywy najciekawszymi funkcjami są “Rozdzielczość, oraz “Łagodna gradacja”. Pozwalają one uwypuklić niektóre walory obrazu i zamaskować niedoskonałości przy słabym sygnale. Na pewno każdy z czytelników zna problem posteryzacji (bandingu) obrazu, która jest nieodłączną cechą słabej jakości plików, oraz treści telewizyjnej. Zwróćmy uwagę jak skutecznie system “Łagodna gradacja” radzi sobie z nią:

Suwak “Rozdzielczość” pracuje zaś na wyższą ostrość obrazu i robi to w znacznie lepszy sposób niż zwykły suwak z tym związany. Przede wszystkim nie kreuje artefaktów w postaci podwójnych konturów. Tak wygląda to w praktyce:

Widzimy tutaj jak operując na funkcjach Rozdzielczości, oraz Łagodnej gradacji możemy nieco “uszlachetnić” obraz. Rezultaty te składają się na trochę lepszy, niż u konkurencji, wygląd treści SD, czy słabego HD.

 

Równomierność ekranu

Telewizory OLED zawsze brylowały pod względem jednorodności jasności, ponieważ ich konstrukcja (bez elementu podświetlającego ekran) automatycznie rozwiązuje wiele problemów. Pod tym względem prześcigają więc telewizory LCD o lata świetlne. Produkty Sony miały jednak niuanse z tym związane, w postaci winiet na brzegach ekranu (środek był jaśniejszy niż pozostałe obszary matrycy). Miło było przekonać się, że AF9 jest pierwszym TV OLED, który nie ma wyraźnego problemu winietowania. Można by przyznać wysoką ocenę za jednorodność.

A tak to wygląda okiem kolorymetru:

Oczywiście nie jest też tak, że są to telewizory pozbawione wad. Najczęściej adresowanym problemem są niejednorodności (w postaci np. pionowych pasów) na ciemnych szarościach. Na testowanym egzemplarzu dało się dostrzec takie problemy na ciemnoszarej planszy, ale na filmach już prawie nie. Na pewno będą lepsze i gorsze ekrany pod tym względem, bo kwestii jednorodności nie da się jednoznacznie określić dla całej serii telewizorów. To bardziej kwestia egzemplarza. Dlatego zawsze sugeruję, by sprawdzać konkretny ekran, który zamierzamy zakupić, czy to w sklepie, czy w domu mając jeszcze prawo zwrotu.

Kontrast i Czerń

Bezwzględnie najważniejszym, a ostatnio coraz mniej docenianym kryterium jest czerń i kontrast. Temat czerni w telewizorze można porównać do silnika w samochodzie. Jest to najważniejsza, fundamentalna cecha obrazu, klasyfikowana najwyżej w skali wpływu na postrzeganą jakość. Możemy mieć wszystko najlepsze – wierne barwy, dużą jasność i nieskazitelną ostrość, ale bez odpowiednio dobrej czerni nie będą one robiły wrażenia. Pod tym fundamentalnym względem nie ma więc lepszego wyboru niż ekran OLED – niezależnie sterowany każdy piksel sprawia, że uzyskujemy perfekcję czerni. To tak jakbyśmy mogli nabyć auto napędzane perpetuum mobile. Możemy konfrontować różne ekrany LCD z AF9, ale żaden z nich nie wyjdzie zwycięsko w konfrontacji kontrastu. Może co najwyżej starać się dorównać!

I nie, nie jest to tak, że dostrzeżemy go tylko i wyłącznie w całkowicie ciemnym pomieszczeniu. Najlepszym dowodem na to jest fakt, że różnice w czerni pomiędzy ekranem OLED, a LCD widać nawet w bardzo jasnym pomieszczeniu sklepowym.

SCENA (kontrast między białym kołem, a środkiem białego okręgu)	Opis sceny	Wynik pomiaru
	DUŻA POWIERZCHNIA CZERNI BEZ SĄSIADUJĄCYCH DETALI, PRZY NISKIM KONTRAŚCIE ŁATWO DOSTRZEC ŚWIECENIE CZERNI	∞:1
	CZERŃ OTOCZONA Z KAŻDEJ STRONY DETALAMI, WYMAGAJĄCA SCENA, PORADZĄ Z NIĄ SOBIE JEDYNIE NAJLEPSZE SYSTEMY WYGASZANIA	∞:1
	PAS W FILMIE SĄSIADUJĄCY Z OBRAZEM O ŚREDNIEJ JASNOŚCI, PRZY NISKIM KONTRAŚCIE WYRAŹNIE ODCINA SIĘ OD RAMKI TELEWIZORA	∞:1
	DUŻA POWIERZCHNIA CZERNI BEZ SĄSIADUJĄCYCH DETALI, PRZY NISKIM KONTRAŚCIE ŁATWO DOSTRZEC ŚWIECENIE CZERNI	∞:1

Rynek zna telewizory LCD, które uzyskują na niektórych scenach także wynik nieskończoności, jednak żaden z nich nie jest w stanie wygenerować takiej czerni w każdym miejscu matrycy. Sony AF9 potrafi to zrobić nawet w obszarze kilku pikseli, więc wciąż ma przewagę nad telewizorami z podświetleniem direct LED. Te mogą posiadać od kilkudziesięciu do kilkuset niezależnych obszarów wygaszania. OLED posiada ich tyle co pikseli, czyli całe 8 294 400. Polecam każdemu miłośnikowi seansów w warunkach kinowych!

Poza fenomenalną czernią bardzo ważne jest też, by telewizor potrafił wyświetlić przejścia tonalne tuż ponad nią i nie tracił subtelnych detali. Tutaj AF9 wypadał wręcz świetnie, przy zastosowaniu funkcji łagodna gradacja!

Jasność, praca w warunkach dziennych

Jak zachowują się najnowsze telewizory Sony OLED przy różnych wariantach scen prezentuje poniższy diagram:

Jak widzimy charakterystyka jest dosyć “stroma”. Ekran oferuje swoją maksymalną jasność tylko przy niskich wypełnieniach. Przy codziennych treściach raczej nie będzie to problemem, bo filmy z reguły mają poniżej 30% średniego wypełnienia. Przy oglądaniu sportu, np. skoków narciarskich, czy hokeja będziemy jednak widzieć już przygasanie ekranu. Przy umiarkowanych scenach, wraz ze swoimi 400cd/m², AF9 powinien się całkiem nieźle sprawdzić w nasłonecznionym pomieszczeniu, ale też nie tak dobrze jak niektóre telewizory LCD. Warto także nadmienić, że jeśli ustawimy funkcję “luminancja szczytowa” na wartość “średnia”, lub “niska” to charakterystyka będzie dużo bardziej stabilna, tzn. biel o małej powierzchni będzie miała zbliżoną jasność do bieli na całym ekranie z tym, że ograniczymy maksymalną jasność do kolejno 230 i 180cd/m².

Obsługa Ultra HD / 4K

Koniecznie kliknij i przeczytaj też artykuł o Ultra HD: “UHD? 4K? CZYM JEST TECHNOLOGIA, KTÓRA PODBIJA RYNEK”

By uzyskać pełną kompatybilność z sygnałem Ultra HD przez HDMI, należy ustawić “format sygnału HDMI” na “Ulepszony format”, który dostępny jest na każdym z czterech złączy HDMI. Taka konfiguracja może powodować niekompatybilność z niektórymi urządzeniami, z tego powodu domyślnie włączony jest tryb “Standardowy”. Sony AF9 jest kompatybilny z najważniejszymi elementami specyfikacji Ultra HD, takimi jak HDR10, HLG, oraz paletą barw Rec 2020. Wspiera także rozszerzoną normę HDR – Dolby Vision. Wsparcie dla DV w AF9 jest kompletne. Sygnał w takiej formie można uzyskać zarówno z aplikacji streamingowych (np. Netflix), jak i przez złącze HDMI. W redakcji testowaliśmy z Oppo UDP-203 i sygnał Dolby aktywował się bez najmniejszego problemu.

Jakość efektu HDR

Koniecznie kliknij i przeczytaj też artykuł o HDR: „HDR, co to jest HDR, HDR10 kontra Dolby Vision”

W celu pomiarów jasności HDR, użyjemy własnej sekwencji testowej, która jest znacznie bardziej wnikliwa niż np. testy UHD Alliance a co najważniejsze życiowa a nie czysto akademicka. Więcej w temacie: Jakość efektu HDR, jak ją ocenić? Wprowadzamy własny system testowy!

Scena	Opis sceny	Jasność HDR
	NAJJAŚNIEJSZA ZE SCEN, WYMAGAJĄCA DLA TELEWIZORA, BLASKI SŁOŃCA OSIĄGAJĄ JASNOŚĆ 2000cd/m2	525 cd/m2
	SCENA O NISKIEJ JASNOŚCI, GDZIE WYŚWIETLACZ MOŻE POKAZAĆ SWOJĄ MAKSYMALNĄ JASKRAWOŚĆ	445 cd/m2
	NAJCIEMNIEJSZA ZE SCEN, TELEWIZOR MUSI POKAZAĆ ZARÓWNO JASKRAWĄ BIEL JAK I DOBRĄ CZERŃ	565 cd/m2
	ZBILANSOWANA SCENA O ŚREDNIEJ JASNOŚCI, CZĘSTO WYSTĘPUJĄCA W FILMACH	595 cd/m2
	PLANSZA “L20” NA TAKIEJ WYKONYWANE SĄ TESTY PRZEZ KONSORCJUM UHD ALLIANCE	600 cd/m2

Po prześledzeniu wyników Sony AF9 przecierałem oczy ze zdumienia widząc, że maksymalna jasność efektów jest wyraźnie niższa niż w AF8 i właściwie tożsama z A1, który był mocno dyskusyjny w tej kwestii. Dlaczego AF9 nie jest w stanie dostarczyć jasności w przedziale 700 – 800 nitów jak inne nowoczesne telewizory OLED? Na to pytanie nie jestem w stanie odpowiedzieć. Być może jest to podyktowane chęcią uzyskania lepszej gradacji w bielach, lub wyższej wierności barw w HDR? Trudno powiedzieć. Tak czy inaczej, AF9 zapewnia nieco mniej namacalne efekty HDR niż AF8. Ma jednak pewnego asa w rękawie, który pozwala mu konkurować z tym modelem, a także pokazać znacznie większą przewagę w stosunku do A1. Jest nim funkcja dynamicznego mapowania tonów, która działa “pod maską telewizora” (nie ma z nią związanego żadnego ustawienia w menu).

Działanie funkcji dynamicznego mapowania doskonale widać w powyższej scenie, otwierającej rozdział filmu “Furious 8”. W pierwszych setnych sekundy słońce jest jedną dużą plamą, “wtopioną” w niebo, by po paru chwilach stać się dobrze zdefiniowanym jaskrawym punktem z widocznymi krawędziami. Cały proces zachodzi na tyle szybko i płynnie, że ciężko zwrócić na niego uwagę. Sam musiałem zapętlić film, by dostrzec działanie tejże funkcji. Korzyści z takiego zabiegu są oczywiste – zachód słońca wygląda bardziej realistycznie. W HDR chodzi przecież o wyższą jasność i o większą ilość detali w bielach. AF9 realizuje ten proces znacznie lepiej niż AF8, czy A1, które zawsze przycinały detale powyżej pewnego poziomu jasności (ze względu na ograniczenia matrycy). Testowany TV potrafi natomiast się zaadaptować do każdej ze scen! Jest to więc działanie naśladujące technologię HDR10+, czy Dolby Vision.

Ważną dla każdego informacją będzie też, że podczas całej sesji testowania wyświetlacza nie natknąłem się na problem spadku jasności w HDR ze względu na wykrycie statycznego interfejsu na ekranie. Nie powinno być zatem problemu podczas grania na konsoli, który pojawił się w AF8 wraz z aktualizacją oprogramowania.

Odwzorowanie obrazu z szeroką paletą barw (Rec 2020/DCI)

Fabryczny tryb Własne

	wynik		wynik
Średnia deltaE barw ze standardowych	2,9	maksymalna	7,1
Średnia deltaE barw ze wzornika	2,0	maksymalna	4,8
Średnia deltaE palety szarości	2,0	maksymalna	4,7

Skalibrowany tryb Własne

	wynik		wynik
Średnia deltaE barw ze standardowych	1,8	maksymalna	6,2
Średnia deltaE barw ze wzornika	0,9	maksymalna	2,4
Średnia deltaE palety szarości	0,8	maksymalna	3,1

Fabryczne oddanie barw w HDR określiłbym bardzo dobrym, gdyby nie odcienie żółci i zieleni, które mają czerwonawy nalot. Poza tym mankamentem trudno cokolwiek zarzucić w kwestii oddania Ultra HD z HDR i szeroką paletą barw. Obraz płynnie przechodzi od czerni do bieli i ma bardzo dobrą gradację. Nawet w wymagających scenach z filmu “Marsjanin” nie było widać “schodków” na niebie.

Na szczęście na kwestię oddania barw da się wpłynąć za pomocą 6-osiowego systemu CMS, który opisałem już w akapicie o barwach przy treści HD. Ewidentne problemy da się całkowicie wyeliminować i możemy cieszyć się bardzo naturalnymi kolorami w HDR. Tutaj trudno skierować jakiekolwiek uwagi do AF9. Pokrywa on około 99% reżyserskiej palety barw DCI P3 i dostarcza naturalne kombinacje barw.

Dolby Vision

W AF9 po raz pierwszy spotkaliśmy się z Dolby Vision działającym także przez złącze HDMI, w związku z czym można było podłączyć odtwarzacz i oglądać filmy Ultra HD z płyt. Oczywiście DV działało także w Netflix. W przypadku tej aplikacji do telewizora został dodany specjalny tryb obrazu nazwany “Trybem kalibracji aplikacji Netflix”, co zostało opisane w ogłoszeniu prasowym: https://hdtvpolska.com/seria-sony-bravia-master-jedyne-telewizory-z-trybem-kalibracji-aplikacji-netflix-zapewniajacym-filmowa-jakosc-reprodukcji-obrazu/

Tryb ten ma za zadanie oddawać obraz zgodnie z intencją autora. Ma więc założenia dokładnie takie samo jak proces kalibracji wyświetlacza z tą różnicą, że kalibrację wykonuje się indywidualnie dla każdej sztuki TV, a tryb ten wgrywany jest masowo do każdego TV. Opis wrażeń z używania “trybu kalibracji aplikacji Netflix” będzie najkrótszym opisem jaki można sobie wyobrazić: jest to po prostu tryb Dolby Vision Ciemne Pomieszczenie występujący pod inną nazwą! Co najlepsze, do trybu kalibracji aplikacji Netflix tak samo możemy (i powinniśmy) wprowadzać ustawienia kalibracyjne dedykowane dla Dolby Vision. Niezły chwyt marketingowy ale rzeczywiście ktoś kto to wymyślił wiedział czym zainteresować widza gdyż chyba nie muszę mówić o tym jak bardzo popularna jest aplikacja Netflix na świecie! No i żaden inny producent telewizorów na to jeszcze nie wpadł ;-).

Wracając jednak do samej technologii Dolby Vision to przyznać muszę, że mam nadal mieszane uczucia, po przetestowaniu kilku filmów i seriali na Sony AF9. Jeśli chodzi o dobre strony, to jest ona w stanie dostarczyć jeszcze lepszą precyzję oddania detali w światłach i bez utraty jasności w HDR. Widać to dobrze na tej samej scenie na której testowałem funkcję dynamicznego mapowania tonów. Dolby daje kolejny stopień przewagi:

Niestety w przypadku Netflixa, na niektórych serialach występuje wyraźny problem z gradacją detali w czerniach. W poniższym przykładzie uwypukliłem detale w poniższych scenach, by konkretnie pokazać co się dzieje przy odtwarzaniu treści Dolby. Przejścia tonalne są bardzo ostre.

Są jednak tytuły, gdzie nie ma takiego problemu co wprawia mnie w podwójne zakłopotanie. Trudno bowiem zrozumieć dlaczego na niektórych serialach problem występuje, a na innych nie. Można by to oczywiście uzasadnić problemami w postprodukcji danego tytułu, gdyby nie fakt, że na telewizorze innego producenta (także wyposażonego w technologię DV) wszystko wygląda OK! Jeśli jednak trafimy na pozycję pozbawioną tych niedogodności, to możemy spodziewać się dobrego widowiska, choć momentami wyraźnie ciemniejszego niż przy odtwarzaniu w HDR10 (ponownie taki stan rzeczy jest niezrozumiały dla mnie).

Na koniec warto wspomnieć o filmach posiadających problem z poziomem czerni przy odtwarzaniu w Dolby Vision. Przykładem takiego tytułu jest, wspomniany już któryś raz, “Furious 8”, w którym czerń została zakodowana niepoprawnie, ale także np. “Power Rangers”. Okazjonalnie da się zauważyć, że pasy na ekranie świecą, co zabiera przyjemność korzystania z telewizora OLED.

W świetle tych faktów trudno jednoznacznie wypowiedzieć się o Dolby Vision. Technologia ta niesie za sobą trochę dobrego (choć dynamiczne mapowanie tonów powoduje zacieranie się tej różnicy), ale i sporo problemów przy obecnej implementacji w AF9. Być może aktualizacja oprogramowania przyniesie zmiany w tej materii. Na tą chwilę osobiście zablokowałbym Dolby Vision w odtwarzaczu i oglądał w HDR10, które dzięki funkcji dynamicznego mapowania tonów działa fenomenalnie.

Odwzorowanie ruchu

Sony AF9 posiada 120Hz matrycę. Jej potencjał można wykorzystać przy użyciu systemu poprawy ruchu – Motionflow. W Sony AF9 system przeszedł renowację i ograniczono ilość wyborów. Nie znajdziemy już ustawień takich jak “Płynny”, “Standardowy”, czy “Wyraźny”. Do wyboru mamy tylko “Własny”, “Auto”, lub “Wyłączony”. Wyłączanie systemu powoduje oczywiście okrojenie możliwości matrycy do 60Hz co byłoby absurdalną decyzją, zaś ustawienie “Auto” odpowiada tak naprawdę konfiguracji “Własny” z suwakiem gładkość ustawionym na 3 (maksymalna wartość). To powoduje duży efekt opery mydlanej, czy nienaturalnego upłynnienia filmów (choć niektóry się to podoba). Sprawdźmy zatem jak możemy ustawić płynność przy ustawieniu “Własny” i jak wygląda odwzorowanie szybkiego ruchu na ekranie:

Koniecznie kliknij i przeczytaj artykuł o fotografiach ruchu: “Śledząca Kamera – najlepsze kryterium odwzorowania ruchu”

Ustawienia Motionflow	Informacje		Obraz postrzegany w ruchu
Wyłączony	Smużenie: bardzo duże Maksymalna jasność: 420 cd/m2	Powielenie krawędzi: brak (krawędzie rozmyte) Poprawa płynności filmów (24p): Brak (lekkie szarpanie – jak w kinie)
Ręczny Gładkość 1	Smużenie: duże Maksymalna jasność: 420 cd/m2	Powielenie krawędzi: brak Poprawa płynności filmów (24p): Lekkie upłynnienie (tzw. złoty środek)
Ręczny / Automat Gładkość 2 – 3	Smużenie: umiarkowane Maksymalna jasność: 420 cd/m2	Powielenie krawędzi: brak Poprawa płynności filmów (24p): Bardzo mocne upłynnienie (efekt opery mydlanej)
Ręczny Czystość: Duża	Smużenie: umiarkowane Maksymalna jasność: 205 cd/m2	Powielenie krawędzi: brak, obraz bardzo mocno migocze Poprawa płynności filmów (24p): Brak (lekkie szarpanie – jak w kinie)

Przy pełnym użyciu Motionflow, stopień rozmycia obrazu wygląda typowo dla 120Hz matryc OLED. Generalnie jest to bardzo dobry stan i z pewnością TV można do sportu polecić. Pewnym problemem są jednak scenariusze konfiguracji systemu. W poprzednich modelach TV Sony Bravia można było wybrać tryb “Standardowy” by uzyskać delikatną poprawę płynności treści filmowej i bardzo wysoką ostrość treści wideo (np. sportu). Nazywaliśmy to złotym środkiem. W przypadku AF9 analogicznym ustawieniem jest Własny / Gładkość 1, jednak przy takich parametrach treść wideo jest bardziej rozmyta niż wcześniej! Obraz robi się wyraźniejszy w ruchu dopiero przy ustawieniu gładkości na wartość 2/3, jednak wtedy filmy mają idealnie płynny i gładki ruch, co wielu osobom nie odpowiada. Oznacza to brak możliwości uzyskania złotego środka i do filmów i do telewizji. Takim ustawieniem mogłoby wydawać się użycie funkcji Czystość: duża, ale dysponujemy wtedy tylko połową jasności telewizora, a obraz dodatkowo mocno migocze. Szkoda.

W przypadku ekranu OLED warto pochylić się także nad tym jak wygląda ilość rozmycia przy treści HDR. W tym przypadku, konkurencyjne telewizory LCD nie mogą korzystać ze wszystkich swoich technik wspomagania ruchu. W takich scenariuszach zaczyna się ponownie liczyć czas reakcji matrycy, który… jest bezkonkurencyjny w telewizorach OLED, takich jak testowany Sony! Różnica nie jest miażdżąca, ale istotna:

Telewizor LCD – treść sportowa HLG HDR	Telewizor OLED – treść sportowa HLG HDR

Ekran organiczny w AF9 wykazuje tylko minimalną wrażliwość na zejście z osi obrazu. Lekko zmienia się odcień obrazu, jednak są to jednak nieporównywalnie mniejsze straty niż w przypadku telewizorów LCD. Poza odcieniem jednak, wszystkie walory pozostają zachowane. Zarówno kontrast, jak i widoczność detali w czerniach pozostaje na tym samym poziomie. Patrząc więc na temat jakości obrazu z różnych kątów widzenia, plasuje to telewizor OLED Sony AF9 na nieporównywalnie wyższym poziomie, niż dowolny ekran LCD! Z uwagi na podobieństwo ekranów posłużymy się tutaj filmem z Sony A1:

Granie na konsoli i PC

Koniecznie kliknij i przeczytaj artykuł o dwóch sprawach: „INPUT LAG, CHROMA 4:4:4 – CZY SĄ ISTOTNE?”

W Sony AF9 zaoferowano dwa tryby przystosowane do grania, lub współpracy z komputerem. Pierwszy z nich to “Gra”, a drugi “Grafika”. W praktyce nie ma różnicy z którego z nich skorzystamy. Oba oferują opóźnienie na tym samym poziomie, oraz reprodukcję chromy 4:4:4, by drobne kolorowe czcionki były czytelne.

Zarówno przy sygnale Ultra HD 4K (czy to z HDR, czy bez), jak i Full HD, a także w kombinacji Full HD + HDR (np. z klasycznej konsoli PS4) opóźnienie było bardzo niskie. Powinno to ucieszyć wszystkich graczy, ponieważ wartość ta mieści się w najbardziej rygorystycznej grupie – placebo. Oznacza to, że laga za żadne skarby nie idzie wyczuć.

Nasz redakcyjny sprzęt wyposażony jest w dwie karty GeForce GTX 980 Ti SLI powered by NVIDIA. Drugi komputer to ASUS GeForce GTX 1080 Ti. Komponenty od firm Nvidia, ASUS, Intel, HyperX. Gry dostarcza nam m.in Eletronics Arts Polska, Wydawnictwo Techland, Cenega oraz PlayStation Polska i Microsoft Polska.

System i Smart TV

Sony AF9, już w dniu debiutu, wykorzystuje system operacyjny Android 8.0 Oreo. W tej wersji systemu operacyjnego aktualizacji uległ cały interfejs użytkownika. Przypomnijmy, że pomiędzy wersjami 6.X, czy 7.X zmiany były właściwie tylko kosmetyczne. Na pewno za jakiś czas nagramy film prezentujący cały interfejs użytkownika.

Interfejs “Home” Składa się teraz z kart ułożonych w pionie, a każdą z nich możemy wyedytować, czy wręcz usunąć. Wraz z instalacją aplikacji mogą pojawić się nowe karty, tak jak np. karta Netflix widziana powyżej. Zapewnia ona szybki dostęp do polecanych, oraz oglądanych niedawno tytułów.

Jeżeli chodzi o dostępność aplikacji streamingowych na Androidzie 8.0 to jest ona w zasadzie kompletna poza HBO GO, oraz Amazon prime. Na ten moment nie dostały one jeszcze wsparcia na najnowszej platformie programowej, ale myślę, że niebawem powinno się to zmienić. Na HBO GO znajdziemy też rozwiązanie w aplikacji Ipla, bowiem platforma ta oferuje część oferty HBO GO dla swoich użytkowników. Można też bez problemu robić castowanie aplikacji z telefonu. Jest to szybkie i sprawne ominięcie braku bezpośredniej apki w samym telewizorze.

W momencie gdy piszę tę recenzję, niestety nie jest jeszcze dostępna jedna z najistotniejszych funkcjonalności w nowym Androidzie, mianowicie Google Assistant. Asystent głosowy od firmy Google jest inteligentnym programem, który potrafi wykonywać złożone polecenia wymawiane do telewizora w języku naturalnym. Dlatego też bardzo istotny jest wbudowany w pilot mikrofon, o którym wspomniałem we wstępie.

Android TV pozwala m.in. też na instalację aplikacji KODI (sklep google play store > Filmy i telewizja), która zapewnia ogromne możliwości multimedialne. Pozwala tworzyć domową bibliotekę filmów i zdjęć, a wraz z dodatkowymi wtyczkami (chociażby kultowa wtyczka “mrknow.pl”) odtwarzać na przykład wideo ze stron takich jak Cda.pl, Polvode.pl, Alekino.tv, Vod.tvpl.pl, Wrzuta.pl czy Filmbox Movie. Tego typu rzeczy są niemożliwe na telewizorach z zamkniętym systemem operacyjnym! Podczas korzystania z tunerów wbudowanych mamy łatwy dostęp do informacji o kanale, a EPG sprzęgnięte jest z interfejsem Android’a. Interfejs jest schludny, funkcjonalny i nie przerywa seansu podczas wywoływania.

Na koniec bardzo pozytywna informacja – interfejs użytkownika działa szybko, sprawnie, a telewizora nie udało się ani razu zawiesić podczas testów! Wszystko dzięki zaktualizowanej (nareszcie!) platformie sprzętowej. W porównaniu do procesora MT5891, który występował w telewizorach przez ostatnie trzy lata jest to ogromny postęp i, w obecnej chwili, konieczność, by wygodnie korzystać z telewizora.

Obsługa klawiatury i myszki

Wygląd oraz możliwości Oreo zostały odświeżone więc podłączenie klawiatury wydaje się tutaj chyba najbardziej sensowne ze wszystkich systemów dostępnych na rynku. Do testu użyłem redakcyjnej Logitech K400 Plus TV, którą Gmeru testował dla Was tutaj.

Dlaczego najbardziej sensowne? Po pierwsze i chyba najważniejsze na ekranie pojawia się wskaźnik, który bez klawiatury nie jest aktywny. Dzięki temu możemy dużo szybciej poruszać się po całym systemie android.

Po dokładny opis kolejnych benefitów płynących z podłączenia klawiatury do telewizora z systemem Android odsyłam Was do wspomnianego testu.

Jakość dźwięku

W AF9 producent kontynuuje stosowanie autorskiej technologii Acoustic Surface dzięki której w drgania wprawiana jest powierzchnia ekranu i to z niej wydobywa się dźwięk. Elementy generujące wibracje umiejscowione są z tyłu ekranu.

Według specyfikacji jest aż osiem głośników, czy też raczej siłowników, które wprawiają ekran w wibracje. Ich łączna moc to 98W. Ciężko jednak powiedzieć, czy moc tą można odnieść do mocy RMS klasycznych membran głośnikowych. Można jednak dokonać odsłuchu i ten wypada bardzo pozytywnie. Dźwięk jest głośny i klarowny. Porównywalny z Soundbarem średniego rozmiaru. Oczywiście można by chcieć więcej w kinie, ale do tego potrzebować będziemy pełnowymiarowych kolumn. W takim przypadku telewizor można zastosować w roli kolumny centralnej! Jak? Śpieszę z wyjaśnieniami.

Z tyłu telewizora znajdziemy wejście przystosowane do podłączenia końcówki mocy głośnikowej (np. amplitunera). Innymi słowy możemy podłączyć telewizor dokładnie tak jak standardowy głośnik, by użyć go w roli centralnej kolumny. Daje to wspaniały efekt kierunkowości, ponieważ dialogi (które w filmach idą centralnym kanałem) wydobywają się bezpośrednio z powierzchni telewizora. Daje to wrażenie jakby aktorzy faktycznie mówili centralnie z ekranu. Bardzo fajne rozwiązanie, aczkolwiek może być nie łatwo spasować barwę dźwięku ekranu z kolumnami frontowymi.

Podsumowanie i ocena

Sony AF9 Master Series to najlepszy telewizor do kina domowego w historii firmy. Jest to też pierwszy telewizor OLED tej marki, który tak bardzo nawiązuje do kina i oglądania filmów w najwyższej jakości obrazu. AF9 zawdzięcza to jego kilku istotnym usprawnieniom. Po pierwsze rozwiązano problem z jednorodnością matrycy i brzegi ekranu nie są już znacznie ciemniejsze niż środek. Problem ten trapił telewizory takie jak AF8, czy A1. Po drugie zaimplementowano funkcję dynamicznego mapowania tonów, która zacznie poprawia odbiór treści Ultra HD z HDR zapewniając większą ilość detali w bielach i przybliżającą efekt do tego co możemy zobaczyć w technologii Dolby Vision. Oczywiście nawiązuję tu do pozytywnych cech formatu Dolby, ponieważ jak można wyczytać w teście, ma on także kilka negatywnych stron (przynajmniej na AF9) i w obecnej chwili raczej HDR10 jest preferowanym wyborem. Odnośnie samej jakość efektu HDR wspomnieć trzeba też, że jest na poziomie Sony A1, który nie brylował pod tym względem, ale z funkcją dynamicznego mapowania tonów efekt finalny jest znacznie lepszy niż na poprzednich modelach OLED firmy. Mimo to, dodatkowych nitów jasności brakuje i w stosunku do TV OLED innych marek z tego roku jest to pewna strata. Trzecim argumentem przemawiającym za wręczeniem wysokiego wyróżnienia jest zastosowanie dużo większych możliwości kalibracyjnych w stosunku do AF8, czy A1, oraz zaimplementowanie współpracy z oprogramowaniem kalibracyjnym. To przekłada się na doskonałe oddanie barw zarówno w Full HD jak i Ultra HD. Czwarta i ostatnia cecha nie będąca już nawiązaniem do samej jakości obrazu dotyczy platformy sprzętowej, którą (nareszcie!) zaktualizowano. Procesor MT5893 zapewnia płynne i szybkie działanie systemu operacyjnego Android, a zaktualizowana wersja 8.0 Oreo wprowadza bardziej elegancki i wygodny interfejs. Teraz używanie telewizora jest przyjemne i wygodne, a nie powodujące frustracje. Niebawem powinno pojawić się też wsparcie dla asystenta głosowego. Na koniec warto wspomnieć cechy, które czynią telewizor OLED Sony lepszym niż ekrany organiczne konkurencji. Najważniejszą z nich jest płynność przejść tonalnych obrazu, która dzięki funkcji “łagodna gradacja” jest bardzo płynna nawet na materiałach niskiej jakości. Telewizor dostarcza najlepszej jakości materiał SD i HD ze słabym bitrate dzięki świetnej funkcji wyostrzania, którą realizuje procesor X1 Ultimate. Wisienką na torcie, który zasługuje na całkowicie osobne wyróżnienie jest nowatorskie podejście do tematu dźwięku. Technologia Acoustic Surface robi niesamowitą robotę i jest ona na tyle dobra, że telewizor może służyć jako głośnik centralny w pełnym kinie domowym.

Jeżeli szukacie telewizora z niebanalnym, bardzo nowoczesnym wyglądem oraz produktu naszpikowanego nowatorskimi elementami odpowiadającymi za jakość obrazu oraz dźwięku to z czystym sumieniem mogę polecić najnowszy produkt Sony OLED AF9 z serii Master Series.

PLUSY

• Perfekcyjna czerń i kontrast nieosiągalna dla telewizorów LCD oraz Plazm
• Doskonałe oddanie barw w Full HD i Ultra HD
• Niebanalny design, telewizor pasujący do bardzo nowoczesnych wnętrz
• Innowacyjny system audio Acoustic Surface
• Możliwość użycia telewizora w roli głośnika centralnego
• Android 8.0 już w dniu debiutu
• Doskonałe działanie procesora X1 Ultimate
• Rozbudowane możliwości kalibracji, współpraca z oprogramowaniem
• Najlepsza płynność przejść tonalnych spośród telewizorów OLED dostępnych na rynku
• Funkcja dynamicznego mapowania tonów pozytywnie wpływająca na seans w HDR
• Świetne kąty widzenia
• Najbogatsze pokrycie szerokiej palety barw (prawie 100% DCI)
• Zaktualizowana platforma sprzętowa – nareszcie system działa płynnie!
• Rewelacyjna żywotność panelu OLED 4 generacji (100 000 godzin)
• Obsługa aż trzech formatów HDR: HDR10, HLG i Dolby Vision
• Niezłej jakości tryby fabryczne obrazu
• Matryca 120Hz z doskonałym upłynniaczem (Motionflow) – ważne w przypadku sportu
• Sprawdza się przy codziennym oglądaniu w dzień – jasność ekranu (w SDR) na poziomie 420cd/m²
• Pełna obsługa HEVC 4K – pliki, telewizja naziemna i satelitarna
• Niewielki input lag zarówno w Full HD jak i 4K HDR

MINUSY

• Niższa jasność w HDR na tle innych TV OLED 2018
• Dyskusyjne działania technologii Dolby Vision – HDR10 sprawdza się lepiej
• Pogorszone możliwości optymalnej konfiguracji systemu Motionflow

Cena referencyjna: Sony KD-55AF9 11 799 zł / Sony KD-65AF9  16 799 zł 

Sprzęt do testów dostarczyła firma Sony

Przeczytaj artykuł odnośnie ocen oraz wyróżnień na HDTVPolska.com:

Jak testujemy wyświetlacze na HDTVPolska.com? Czemu testy wyświetlaczy są najbardziej profesjonalne w Polsce i jedne z najlepszych na świecie?

Ekrany biorące udział w naszych testach są profesjonalnie skalibrowane i przygotowane przez http://skalibrujtv.pl/. To daje nam pewność, że wyciągnęliśmy z nich maksimum możliwości! Jak kalibrujemy? Przeczytaj “Czym jest PROFESJONALNA kalibracja telewizora / projektora / monitora?” oraz “Test kalibracji”.

Wszystkie kalibracje w naszych testach wykonywane są za pomocą oprogramowania Calman firmy Portrait Displays.

(40709)